Блізіцца час Каляд – старажытнага свята, якое нашыя продкі вельмі любілі і шанавалі. CityDog.io паразмаўляў з фалькларысткай і даведаўся, як можна адсвяткаваць Каляды па-сучаснаму, якіх правіл варта прытрымлівацца і чаму падчас свята можна застацца без варот.
Каляды маюць глыбокія карані і дзякуючы сваёй шматвяковай гісторыі маюць адразу некалькі значэнняў. Яны святкаваліся, каб ушанаваць продкаў, а яшчэ адзначыць гонар стварэння сусвету і аднаўленне прасторы і часу. І, канешне, свята ў гонар нараджэння Хрыста – гэта традыцыя з’явілася праз хрысціянізацыю.
Дык як жа святкаваць Каляды?
– На ўсю Беларусь не будзе аднолькавых правіл. Нават вёска ад вёскі часам адрозніваюцца па сваіх традыцыях, – расказвае фалькларыстка (суразмоўца пажадала захаваць ананімнасць). – Пры гэтым ёсць Каляды праваслаўныя, якія пачынаюцца 6 студзеня, а ёсць каталіцкія, яны адзначаюцца з 24 снежня.
Але ж галоўная традыцыя – тое, што калядны стол трэба заслаць белым абрусам і пад яго пакласці сена. Гэта робяць, таму што Ісус нарадзіўся ў яслях на сене. У гонар яго мы гэта робім.
Як можна ўпрыгожыць інтэр’ер?
Падчас Каляд у кватэры можна павесіць саламянага павука – гэта адзін з галоўных старажытных калядных атрыбутаў. Ён сімвалізуе вобраз ідэальнага свету і ўвасабляе лад. Калядны павук – абярэг, які прыцягвае шчасце і дабрабыт.
А што есці падчас Каляд?
– Мы выносім 12 посных, то бок вегетырянскіх страў, – расказвае фалькларыстка. – Пачынаецца ўсё абавязкова з куцці – ячменнай кашы з раслінным алеем. Пасля таго як паелі яе, трэба выйсці на вуліцу і паклікаць: «Мароз, мароз, ідзі куццю есці», – гэта заўсёды было пры паганскіх часах. Астатнія стравы: агуркі, печаная бульба, аўсяны кісель, капуста, грыбы і абавязкова ўзвар.
Але, зноў жа, у розных рэгіёнах стравы будуць адрознівацца ў залежнасці ад характэрнай для мясцовасці ежы. Напрыклад, мая знаёмая з Драгічынскага раёна кажа, што ў іх на стале абавязкова павінен быць грыбны квас. Грыбы варацца, і ў гэты чарнаваты адвар дадаецца бульба і капуста – атрымліваецца пэўнае бацвінне.
Як калядоўшчыкі забаўляюцца?
– Гэта святы вечар – тут не да гарцаванняў. Збіраецца сям’я за сталом. Пасля, каб праславіць Бога, спяваюцца калядкі. Калі вы іх не ведаеце, то можна пашукаць у інтэрнеце.
На наступны дзень вернікі ідуць у царкву. А ўжо ўвечары пачынаюцца калядаванні. Мой бацька мне казаў, што раней хадзілі калядаваць толькі хлопцы. Але я ўжо памятаю, што ходзяць і дзяўчаты. Цяпер калядоўшчыкі ў што толькі не апранаюцца. А раней былі анёл, смерць, абавязкова каза, бусел і мядзведзь.
Ці адзначаюць Каляды ў іншых краінах?
– Канешне. Гэта традыцыя ёсць ва Украіне, Літве, Польшчы. Аднойчы я была на Калядах у палякаў, і ў іх збіралася толькі сям’я. У першы дзень яны дзяліліся аплаткамі, але куцці не было.
Ужо на наступны дзень я заўважыла, што да іх прыехалі сваякі, і яны пачалі спяваць. Мне так спадабалася, што ім раздалі тэксты, каб кожны мог паўдзельнічаць, таму што не ўсе людзі ведаюць песні.
У якім настроі сустракаць каляды?
– Калі мы пачынаем адзначаць Каляды і гуляем традыцыйную батлейку з царом Ірадам, то я, калі бяру ляльку анёла, – адчуваю вялікую радасць.
Я лічу, што Каляды трэба сустракаць з радасцю і надзеяй, што будзе лепей, бо Хрыстос нарадзіўся менавіта дзеля таго, каб зрабіць свет лепшым. Таму я ўпэўнена, што Каляды – вельмі светлае свята.
А што такое Шчодрык?
– Шчодрык пачынаецца 13 студзеня – у Стары Новы год. Тут ужо падаюць куццю шчодрую і стол багаты. Напрыклад, у Давыд-Гарадку ёсць вельмі цікавая традыцыя, якая называецца «конікі». Там збіраюцца калядныя групы, ходзяць па дварах і шчадруюць, але ў іх галоўны персанаж не каза, а конь.
Дарэчы, у Давыд-Гарадку традыцыя шчадравання перажыла ўсё. У савецкія часы свята забаранялі, але дзеці ўсё роўна збіраліся. А цяпер на наступны дзень пасля Шчодрыка бацькі нават дазваляюць дзецям не ісці ў школу.
Узгадваючы сваё дзяцінства, я памятаю, што на Шчодрык здымаліся вароты. Ідуць да цябе, здымуць вароты – і куды-небудзь занясуць, так людзі жартавалі адзін над адным.
Таксама, калі мы прачыналіся ўжо 14 студзеня, маці адпраўляла нас да бабулі і суседзяў шчадраваць. Мы прыходзілі, бралі жменю проса і крычалі:
Сею-сею, пасяваю,
З Новым годам паздраўляю,
Давай, баба, каўбасу,
А то хату растрасу.
У Берасці ў мяне ёсць знаёмая кампанія моладзі, якая кожны год на Шчодрык ездзіць па хатах і віншуе людзей. Яны шыюць сабе касцюмы, штогод робяць маскі. У моладзі ёсць азарт дакрануцца да гэтай традыцыі – гэта цешыць.
Перадрук матэрыялаў CityDog.io магчымы толькі з пісьмовага дазволу рэдакцыі. Падрабязнасці тут.
Фота: Unsplash.com.
