В рубрике «Фотошот» показываем вам редкие фото и видео про жизнь белорусов в разные годы и столетия.
На прошлой неделе ученый и краевед Алексей Ластовский сделал публикацию на своей странице в Facebook – и она вызвала полемику среди его подписчиков.
Что случилось
Алексей пишет, что в шведском национальном музее находится собрание этнографических картинок из Российской империи 173–1740-х годов, связанное с именем Фридриха Вильгельма Бергхольца, который был учителем будущего российского императора Петра ІІІ.
Эти картинки, вероятнее всего, делали к визиту императрицы Елизаветы в Киев в 1744 году. На них есть различные этнографические группы: буряты, мары, есть большой блок по украинцам.
Среди картинок есть одна, на которой изображен бортник (то есть пчеловод) – и написано, что это lütwin (литвин). «Гэта, безумоўна, прэтэндуе быць гістарычна першай этнаграфічнай выявай беларускага бортніка! Ці агулам, першай этнаграфічнай выявай беларуса», – считает Ластовский.
Вот что Алексей рассказал CityDog.by: «У маім паведамленні мова ідзе падкрэслена пра “этнаграфічную” выяву, зробленую ў межах этнаграфіі як навуковай дзейнасці, сфармаванай у адпаведнасці з ідэаламі эпохі Асветніцтва.
У выпадку Бергхольца сапраўды можна казаць пра этнаграфію як пра сістэматычны збор выяваў розных народнасцей і заняткаў, якія мусілі стварыць навуковы вобраз экзатычнай Расійскай імперыі. Але гэта не азначае, што гэта першая выява “беларуса” як такая, паколькі мы можам знайсці выявы ў летапісах, мапах і інвентарах, ранейшага часу, але гэтыя выявы ствараліся з іншымі мэтамі і задачамі (ілюстратыўнага, а не навуковага характара)».
А почему эта запись вызвала полемику?
Из-за слова «литвин» – и это давний спор историков. Одни считают, что литвин – это название всех жителей Великого княжества Литовского, другие – что это древнее название исторически закрепилось за предками нынешних белорусов. Вот тут кратко написано о споре.
При этом в публикации научного издания Baltic Worlds авторы статьи «Лица Российской империи» комментируют гравюру с бортником так: «A Ukrainian Lütwin (Belarusian) collecting honey from his beehives».
Вот как Алексей прокомментировал CityDog.by дискуссию: «Чаму бортніка, які падпісаны “нацыя – літвін” мы запісваем у беларусы? Назва “беларусы” для вызначэння этнічнай прыналежнасці мясцовага насельніцтва на тэрыторыі Беларусі пачала пашырацца толькі з канца XVIII стагоддзя (ад падзелай Рэчы Паспалітай і ўключэння гэтых земляў у склад Расійскай імперыі)
І, зразумела, што ў часы Бергхольца (1720-40-я) назва “беларусы” ў такім значэнні не ўжывалася. Але ўжыты подпіс дэманструе, што ў той час назва “літвін” ужывалася ў Украіне для пазначэння жыхароў ці выхадцаў Вялікага Княства Літоўскага (што па інерцыі захоўвалася доўгі час і пасля спынення існавання гэтай дзяржавы).
Толькі даследаванні ХІХ ст. паказваюць, што сялянскае насельніцтва нашых земляў, якіх чым далей, тым больш называлі “беларусамі”, размаўляла на беларускай мове. Змянілася назва, але мова і этнічныя атрыбуты захаваліся. Таму можна лічыць, што гэты бортнік размаўляў па-беларуску, і не будзе вялікай памылкай ужо з сучасных катэгорый яго залічыць у “беларусы”».
Перепечатка материалов CityDog.by возможна только с письменного разрешения редакции. Подробности здесь.
